Öğretmenler Günü

Etkili öğretmen ne tür özelliklere sahip? Bu özellikler başkalarına öğretilebilir mi? Etkililik doğuştan getirilen bir özellik midir yoksa sonradan kazanılabilir mi? gibi sorular çok uzun bir zamandan beri eğitim araştırmacılarını meşgul etmekte. Cevabını aradığımız bu sorulardan yola çıkarak hazırladığım bu yazımda etkili öğretmenin sahip olduğu özellikleri ve bu özelliklerin pek çoğunun öğretmen adayları tarafından öğrenebileceğini söyleyebilirim.

Öğretmen Etkililiği, Eğitim Araştırmalarının Ana Problemlerinden Birisi. 

Öğretmen etkililiği, eğitim araştırmacılarının uzun bir zamandan beri üzerinde kafa yordukları bir problem. Konuyla ilgili yapılan çalışmaların yüz yıldan fazla bir zamandır devam ediyor oluşu problemin önemini ve ne denli köklü bir geleneğe sahip olduğunu gösteriyor. Etkili öğretmen kimdir? Ne tür özelliklere sahiptir? Bu özellikleri tespit etmek mümkün müdür? Etkililik doğuştan getirilen bir özellik midir yoksa sonradan kazanılabilir mi? gibi sorular eğitimcileri fazlasıyla meşgul etmekte. Öğretmenin eğitim sistemi içinde ne kadar önemli bir işlevi yerine getirdiği hususunda hemen hemen herkes hemfikir olsa da etkili öğretmenin kim olduğu ve özelliklerinin belirlenebilirliği araştırmacılar arasında da tartışma konusu olmuştur.

Öğretmen Etkililiğinin Ölçütü Üzerine Amerikan Eğitim Araştırması Topluluğu, 1953’de öğretmen etkililiği araştırmalarının yetersiz ve dengesiz olduğunu belirten bir rapor yayınladı. Bu raporda, 40 yıldır  öğretmen etkililiği üzerine yapılan çok sayıda araştırmaya rağmen elde edilen sonuçların hiç de iç açıcı olmadığı; öğretmen yetiştirme programlarına herhangi bir katkı sağlamadığı belirtilmekte (Rupley et al., 1986, 7). Biddle (1964, 2) ve Thomas (1981, 251)’a göre, hakkında çok şey yazılmış olsa da öğretmen etkililiği araştırmaları öylesine karmaşıktır ki hiç kimse yeterli ve etkili öğretmenin kim olduğunu ve öğretmen etkililiğinin nasıl değerlendirileceğini bilmemektedir.

Eğitimci Philip Jackson, araştırmacıların etkili öğretmenlerde belirlediği ve pek çoğu pedagoji ve öğretim yöntemleriyle ilgili olan beceri ve özelliğin doğrudan incelenebileceğine, öğrenilebileceğine ve öğretilebileceğine inanmaktadır (Arthea, 2000, 42).

White ve Burke (1993, 1) ve Doyle (1985, 28) 60 yıldan fazla bir zamandır öğretmen etkililiği ile ilgili yüzlerce çalışma yapan araştırmacıların herkesin üzerinde fikir birliğine vardığı net bir sonuca ulaşamadıklarını; etkililiğin ölçütünü tespit etme çalışmalarının hayal kırıklığıyla sonuçlandığını; tüm çabalara rağmen hala etkili öğretmenle etkisiz öğretmeni birbirinden açıkça ayırt edemediğimizi belirtmektedir.

Fakat Hamachek (1975, 33) eğitimde hiçbir konunun öğretmen etkililiği kadar geniş çaplı araştırılmadığını ve iyi öğretmenin kötü öğretmenden ayırt edilemeyeceği düşüncesinin üzüntü verici olduğunu belirtmektedir. Ona göre; yeterli, etkili, iyi-ne olarak isimlendirilirse isimlendirilsin-öğretmeni bilebiliriz. İyi ve etkili öğretmenin kişisel özellikleri o kadar açıktır ki kötü ve etkisiz öğretmenin kişisel özelliklerinden kolayca ayırt edilebilir.

Etkili öğretmen açık ve tutarlı bir iletişim ve yönetim becerisine sahiptir. Ders saatini etkili biçimde kullanır. Geçişlere az zaman harcar. Organizasyonu iyidir. Öğrencilerin çalışmalarını ve gelişimlerini izler, problemleriyle baş etmede onlara yardım eder. Öğrencilerin kendisi hakkındaki değerlendirmelerini ciddiye alır. Eleştiriden çok ödüle başvurur, verdiği kararlarda isabetlidir.

Arthea (2000, 46–47) araştırmacıların etkili öğretmenin özelliklerini ölçülebilir ve ölçülemez olmak üzere ikiye ayırdıklarını belirtmekte. Ölçülebilir olanlar şunlardır: Etkili öğretmen bilgilidir, iyi eğitimlidir, konuları üst düzeyde anlar, çocuk ve gençlerin nasıl öğrendiğini ve nasıl teşvik edileceğini bilir. Etnik ayrımcılık hakkında bilgi sahibidir, ırkçılığı, sınıfçılığı, cinsiyet ayrımcılığını ve bunlarla nasıl baş edileceğini bilir. Bilgiyi aktarırken uygun öğretim yöntemleri kullanır. Öğretim kararlarını verirken esnektir. Birkaç başat amaca yoğunlaşır, neyi niçin öğrettiğini bilir, isteklerini öğrencilere açıkça belirtir, öğrencilere gerekli durumlarda uygulama fırsatı verir ve geribildirimde bulunur. Nasıl soru soracağını, öğrenciyi nasıl motive edeceğini bilir. İçinde çeşitli etkinliklerin yer aldığı ayrıntılı bir ders planı hazırlar, öğrencilerin başarı düzeylerinden hareketle sürekli değerlendirmeler yapar.

Etkili Öğretmenin Ölçülemez Özellikleri

Sağlam bir ahlaki karaktere sahiptir, çocuklardan hoşlanır, öğretmeyi ister, duyarlılık ve sebat gösterir, öğrencilerin bireysel ihtiyaçları ile sınıfın ihtiyaçlarını dengeler, kendine güveni tamdır, sabırlı, enerjik, empatik ve sıcaktır, isteklidir, kendisi ve öğrencileri için yüksek hedefler belirler, metne mutlak anlamda bağlı kalmaksızın konuşur, sezgisi güçlüdür, verimli çalışır, yaptıklarıyla gurur duyar, öğretime mümkün olduğunca çok zaman ayırır (Arthea, 2000, 48 ).

Bazı özelliklerin ölçülemeyeceğini söylemek tartışmaya açık bir iddiadır. Bazı kavramları tanımlamak ve ölçmek elbette zordur. Fakat iyi bir tanım yapıldığında ve göstergeler belirlendiğinde kavram ne kadar zor ve karmaşık olursa olsun göstergelerden hareketle ölçmek mümkündür.

Etkili öğretmen, amaçlanan öğrenme hedeflerini gerçekleştirebilme becerisi gösteren kişidir. Etkili öğretimin amaç ve başarı olmak üzere iki önemli boyutu vardır. Öğretmenin her şeyden önce bir amaç belirlemesi gerekmektedir. Ortada belirlenmiş bir amaç yoksa öğrencinin başarısı tahmin edilebilir değil rastlantısal olur. Fakat amaç kendi başına yeterli değildir; amacın gerçekleştirilmesi de gerekmektedir. Eğer öğretmen önceden belirlediği öğrenme hedeflerine ulaşamazsa tam olarak etkili kabul edilemez (Perrott, 1982, 5).

Langlois ve Zales’in Etkili Öğretmen Profili

Langlois ve Zales (1992) 1980’den beri yürütülen araştırmalar üzerinde yaptıkları analizleri esas alarak bir etkili öğretmen profili geliştirdiler. Geliştirdikleri öğretmen profilinde şu özellikler öne çıkmaktadır:

Öğrenmeye ayrılan zamanı iyi kullanır.

Etkili öğretmen, ders saatindeki kayıpları en aza indirmenin yollarını arar ve derslerini mümkün olduğunca az kesintiyle anlatır. Derse zamanında başlar ve zamanında bitirir, öğrencilerin zamanlarını dolu dolu geçirmelerini sağlar ve dikkat dağıtıcı unsurları ortadan kaldırmaya çalışır. Öğretim lideri olarak rollerine güvenir ve öğrencilerin başarılı olmaları ve olumlu davranışlar sergilemeleri için sorumluluk alır.

Kurallar oluştururken gerekliliğini ve uygunluğunu doğru tespit eder.

Etkili öğretmen, kuralları oluştururken hangi kuralların gerekli ve uygun olduğunu iyice düşünür. Kuralları okulun ilk günü öğrencilere açık bir dille anlatır, öğretir ve öğrenciler uygulayana kadar anlatmaya devam eder. Öğrencilere davranışlarının sonucunda neyle karşılaşacaklarını açıklar ve kuralları uygularken tutarlı davranır. Ayrıca öğrencilerden davranışlarının hesabını vermelerini ister. Bu öğretmenler sınıflarında nadiren rastlanan rahatsız edici davranışları, yaygınlık kazanmadan çabucak önler. Öğrenciler kendilerinden beklenilenleri kavradıkları için genelde uygun davranışlar sergiler.

Sınıf araç-gereçlerini iyi düzenler, etkinliklerin sırasını iyi planlar.

Etkili öğretmen, titizlikle seçilen araç-gereçlerin dikkat üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğunu bildiğinden, çeşitli öğretim yöntemleri ve materyalleriyle sınıfın ilgisini canlı tutar. Onlar ders sırasında kesintileri ortadan kaldırmak ve zamanı verimli kullanmak için sınıf araç-gereçlerini iyi düzenler. Ders boyunca öğrencilerin görevleri üzerinde durur ve konu dışı sözlerden kaçınır. Açık ve tam yönergeler verdiğinden ve öğrencilerin anlayıp anlamadıklarını kontrol ettiğinden öğrenciler her bir işe çabuk başlar. Öğrenciler görevleri bittikten sonra ne yapacaklarını bildiklerinden geçişler problemsiz olur. Ayrıca bu öğretmenler, sınıfı sık sık gözden geçirir, dikkatler dağıldığında öğrencilerin derse katılımını sağlar. Öğrenciler sıralarında çalışırken, öğrencilerin görevlerini yerine getirdiklerinden emin olmak ve ihtiyacı olana yardım etmek için sınıf içinde dolaşır.

İyi bir iletişimcidir.

Etkili öğretmen, destekleyici, işbirliğine dayalı bir sınıf iklimi oluşturur. Öğrencileri dinleyerek interaktif bir öğretim gerçekleştirir ve öğrencilerle güven ve saygıya dayalı bir ilişki kurar. Olumlu tutumlar sergiler. İstekli, enerjik ve şefkatlidir; ses tonunda, yüz ifadesinde, jest ve mimiklerinde, kelime seçimlerinde tehdit edici bir tarz benimsemez, iyi birer iletişimcidir; açık, somut bir dil ve öğrencilerin seviyesine uygun kelimeler kullanır, göz iletişimi kurar ve destekleyici tepkilerde bulunur. Öğrencileri utandırmamaya özen gösterir. Öğrencilerin öğrenebileceğine, kendilerinin de bir farklılık meydana getirebileceğine inanır. Konularda ve öğretim yöntemlerinde sahip oldukları uzmanlık bu öğretmenlere etkili bir öğretim yapma imkanı sunar.

Dersleri öğrencilerin ilgi ve ihtiyacıyla ilişkilendirerek planlar.

Etkili öğretmen, dersleri öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarıyla ilişkilendirdiklerinde ve onlara başarılı olabilecekleri görevler verdiklerinde öğrencilerin derslere daha fazla katıldıklarını bilir. Öğrencilerin farklı yeteneklerinin ve öğrenme hızlarının olduğunu bildiklerinden erken bitiren öğrencilere yeni ödevler verir. Ders boyunca tüm öğrencilerle etkileşim halinde olmanın öğrencilerin ne kadar iyi yaptıklarını anlamanın en iyi yolu olduğunu bilir. Derse, dersin amaçlarını belirterek başlar. Ev ödevlerinin doğru yapılıp yapılmadığını kontrol eder ve ihtiyaç olduğunu gördüğünde konuları tekrar eder. Öğrencilerin kendilerinden istenileni anladıklarından emin olmak için direkt sorular sorar.

Doğruluğunu ve hızını değerlendirmek ve yardıma ihtiyacı olanları belirlemek için bireysel çalışmaları takip eder. Her bir dersin sonunda konunun ana noktalarını özetlerler ve ev ödevi vermeden önce öğrencinin anlayıp anlamadığını kontrol eder. Konuyla ilgili zorluk ve karmaşıklık dereceleri farklı sorular sorar. Öğrencinin cevap verebilmesi için bir müddet bekler. Öğrenci sustuğunda ekleyeceği bir şeyler olabileceğini göz önünde bulundurarak biraz daha bekler. Cevap yanlış ise soruyu açıklayarak öğrencinin doğru cevap vermesine yardımcı olur.

Ders süresince öğrencilerden gelen geribildirimleri dikkatle takip eden etkili öğretmen, öğrencilerin kavrama derecesini değerlendirir. Öğrencilerin hatalarını nasıl teşhis edeceğini ve öğretimde buna uygun değişiklikleri nasıl yapacağını bilir. Yanlış anlamaları fark eder ve açıklayıcı bilgiler sunar.

Ödüllendirir, sorumluluk almalarını sağlar.

Etkili öğretmen, uygun davranışı görür ve ödüllendirir. Öğrencileri, sadece başarılarını değil, içinde bulundukları süreci de vurgulayarak över. Sonuç olarak, öğrenciler kendi işlerinin sorumluluğunu alabilir ve başarılarını arttırabilir.

Periyodik planlama yapar.

Etkili öğretmen, öğrenci davranışını yönetmek ve sınıf etkinliklerini pürüzsüzce ve otomatik olarak yürütmek için planlar yapar. Plan yaparken derslerin zorluk derecesini ve öğrencilerin dikkat süresini hesaba katar. Öğrenci çalışmalarının sonuçlarını kaydeder ve yeni bir ders planı yaparken bu bilgilerden yararlanır. Bu tür periyodik bir plan öğrencinin sürekli başarılı olmasını sağlar. Gerçekten, dersten önce, ders sırasında ve dersten sonra verilen kararlar öğretimin etkili olma ihtimalini arttırır.

Etkili Öğretmenin Kişisel Özellikleri ve Mesleki Becerileri

Cruickshank ve arkadaşları (1995, 315-328; 1999, 329-351) etkili öğretmeni,kişisel özellikleri ve mesleki becerileri açısından ele almıştır. Tespit ettikleri sekiz kişisel özelliğe sahip öğretmenin daha etkili olacağını; öğrenilebilir ve uygulanabilir olarak kabul ettikleri yedi mesleki becerinin ise araştırmalar sonucunda öğretmen etkililiğini belirlemede en önemli faktörler olarak çıktığını ve bu becerilerin öğrencilerin öğrenmeleri üzerinde önemli bir etkisinin olduğunu belirtmişlerdir.

İsteklidir.

Öğrenci başarısıyla çok yakın ilişkisi olan bir özelliktir. İstekli öğretmen, kendilerine ve öğrencilerine güvenir ve öğrettikleri konulardan hoşlanır. Konuşma, jest, mimik ve yüz ifadesinde kendini belli eden bu özellik öğrencileri motive eder ve daha çok öğrenmelerini sağlar. İstekli öğretmen, dinamik, uyarıcı, enerjik ve etkileyici olarak tanımlanır.

Sıcakkanlı ve mizansendir.

Öğretmenin sıcaklığı öğrencileriyle olan ilişkilerinde hemen farkedilir. Öğretmenin arkadaşça davranması, olumlu bir tutum sergilemesi, öğrencilerine bireysel olarak değer vermesi ve onların başarılı olmaları için çaba sarfetmesi olumlu bir sınıf ilişkisini beslerken öğrencilerle olan ilişkilerinde adil olmaması, katı ve yargılayıcı olması sıcaklığı ortadan kaldırır. Yerinde ve ölçülü bir mizah etkili öğretmenin önemli özelliklerindendir. Bu öğretmenler eğitimi eğlenceli hale getirir. Mizah tansiyonu düşürür, disiplin problemlerini azaltır ve güven duygusunu arttırır.

Güvenilirdir.

Öğrenciler etkili öğretmenin güvenilir olduğuna inanır. Bilgisi, deneyimi, eğitim seviyesi ne olursa olsun öğretmen sadece öğrenciler güvenilir olduğuna inandıkları zaman güvenilir olabilir. Güvenilir olmanın üç yolu vardır: Sahip olunan diplomalar, öğrencilere iletilen mesajlar ve davranışlar.

Başarı beklentisi yüksektir.

Etkili öğretmen, hem kendisi hem de öğrencileri için yüksek başarı beklentisi içerisindedir. Kendilerinin öğretebileceğine, öğrencilerin de öğrenebileceğine içtenlikle inanır.

Teşvik edici, destekleyicidir.

Etkili öğretmen, öğrencilerine birey olarak kabul edildiklerini ve sadece sonucun değil gösterdikleri çabanın da önemli olduğunu hissettirir. Teşvik; sıcaklık, isteklilik ve başarı beklentisi gibi diğer öğretmen özellikleriyle ilişkilidir. Teşvik ve destek özellikle düşük başarılı öğrencilerin öğrenme güçlüğü yaşadığı durumlarda çok önemlidir.

Sistemlidir.

Görevi ciddiye almak ve sistemli çalışmak etkili öğretmenin önemli özelliklerindendir. Bu tür bir tanım soğuk, sıkıcı ve hiç gülmeyen somurtkan bir öğretmeni çağrıştırıyorsa da araştırmalar öğrencilerin sistemli öğretmenleri daha sıcak ve ilgili olarak algıladıklarını göstermektedir. Bu öğretmen, hem kendisini hem de öğrencilerini açıkça tanımlanmış öğrenme hedeflerine yönlendirir.

Uyumlu ve esnektir.

Eğitim elbette bütünüyle tahmin edilebilir bir süreç değildir. Etkili öğretmen tahmin edilemez durumlar için hazırlıklıdır ve kendisini yeni durumlara adapte edebilir. Esneklik ve uyum gösterebilme değişim ihtiyacının farkında olmayı ve bu değişikliklere uyum sağlayabilmeyi gerekli kılmaktadır.

Bilgilidir.

Bir öğretmenin konuyu iyi bir biçimde öğretebilmesi için ne kadar bilmesi gerektiği çok açık olmasa da etkili öğretmenin konularını iyi bildikleri söylenebilir.

Etkili Öğretmenin Sahibi Olduğu Mesleki Beceriler

(Cruickshank et al., 1999, 329-351) etkili öğretmenin sahip olduğu mesleki becerileri ise şöyle sıralamıştır.

Öğrencinin dikkatini çekmeyi bilir.

Öğretmen sınıfı öğretim için hazırlayarak derse başladığında öğrenciler daha çok öğrenir. Bunu yapabilmesi için öğretmenin; öğrencilerin dikkatini derse çekmesi, öğrencilere yeni öğrendiklerini eski öğrendikleriyle ilişkilendirmede yardım etmesi ve yeni konulara geçmeden öğrencinin mevcut bilgilerini belirlemesi gerekmektedir.

Çeşitlidir.

Eğitimciler uzun zamandır çeşitliliğin, öğrencilerin motivasyonunu ve öğrenmesini arttırdığına ve öğretmen etkililiğini tahmin eden güçlü bir değişken olduğuna inanmaktadır. Etkili öğretmen, sözel olmayan davranışları, sınıf organizasyonunu, soru biçimini, jest ve mimikleri de kapsayan sınıf içi davranışların hemen hemen tüm boyutlarında bir çeşitliliğe sahiptir. Yıl boyunca tüm dersleri aynı biçimde, aynı etkinliklerle ve monoton bir ses tonuyla anlatmak öğrenmeyi olumsuz yönde etkiler.

Çeşitliliği kullanan öğretmen, öğrencileri hem sıkılmaktan korur hem de derse aktif olarak katılmalarını sağlar. Etkili öğretmen bir ders boyunca aynı yöntemi kullanmaz. Öğrencilerin istenen davranışlarını pekiştirmek ve övmek için değişik yöntemler kullanır. Öğrencilere gülümseme, göz iletişimi kurma, yakın durma ve yerinde kullanıldığında kahkaha bile destek ve ilgiyi ifade eden pekiştireçler olabilir.

Zamanı etkin kullanır.

Etkili öğretmen, öğrencilerin zaman ayırdıkları ölçüde öğrendiklerini bilir, öğretime ayrılan zamanı en uygun biçimde kullanır. Araştırmalar görev üzerinde geçirilen zamanın öğrenmeyi arttırdığını göstermekte. Öğretmenler ve öğrenciler akademik konulara aktif olarak katıldıklarında öğrenciler daha çok öğrenir.

Soru sorar.

Etkili öğretmen dersi, öğrencilerin katılımını sağlayacak biçimde işler. Soru sorma, öğrencilerin dersi anlamalarına yardımcı olma ve anlayıp anlamadıklarını kontrol etme davranışlarında beceriklidir. Öğrenci-öğrenci ve öğretmen-öğrenci iletişiminin hemen göze çarptığı etkili öğretmenin sınıfları oldukça interaktiftir.

İyi sorular öğrencilerin ilgisini arttırır, düşünce seviyesini yükseltir, düşüncelerini organize etmede ve görevlerini yerine getirmede öğrencilere yardımcı olur. Öğretmenin de öğrencilerin anlama seviyelerini izlemelerini ve geri bildirimde bulunmalarını sağlar. Sorular öğrencilerin öğretmenleriyle ve arkadaşlarıyla konu hakkında daha fazla etkileşime girmelerini sağladığından daha çok ve değişik türde soru soran öğretmen, öğrencileri daha fazla öğrenmektedir.

Anlaşılır bir anlatıma sahiptir.

Öğretimin anlaşılır bir dille gerçekleştirilmesi anlamına gelen açıklık, Rosenshine ve Furst’a göre, başarıyla ilişkili en umut verici öğretmen davranışıdır. Dersi anlatırken açık bir dil kullanan öğretmen, tekrar ederek, tahtaya yazarak, anlattıktan sonra biraz bekleyerek ve yeniden gözden geçirerek konunun önemli noktalarını vurgular. Çeşitli sorular sorarak ve öğrencilere bilgilerini uygulama fırsatı veren etkinlikler ve deneyimler sağlayarak öğrencinin anlama düzeyini izler. Öğrencilerin anlamadığı bölümleri tekrar eder ve önemli noktalara yeniden işaret eder. Öğrencilerin anlaması için bu davranışları sık ve ustalıkla yapan öğretmenin öğrencilerinin daha fazla öğrenmesi ve daha çok doyum elde etmesi şaşırtıcı değildir.

Öğrencinin gelişimini takip eder.

Etkili öğretmen, öğrencilerin sadece davranışlarını değil anlama düzeylerini de izler. Öğrencilerin performansını ve gelişimini dikkatlice ve sürekli değerlendirir ve anlayıp anlamadıklarını çeşitli yöntemlerle kontrol eder. Eğer öğrenci yeterince anlamamışsa bazı değişiklikler yapar. İzleme aynı zamanda öğretmenin ilgisinin öğrencinin gelişimine yoğunlaşmasına neden olur. Eğer öğretmen öğrencilerin soru sorarak ve sorulan sorulara cevap vererek özgürce katıldıkları interaktif bir sınıf ortamı oluşturabilirse öğrencilerin anlama seviyelerini kontrol etmek için pek çok fırsat ortaya çıkacaktır. İzleme öğrenmenin ilk evrelerinde özellikle önemlidir. Bu dönemdeki izleme öğretmene öğrenciler yanlış davranışları öğrenmeden ve alışkanlık haline getirmeden önce onları düzeltme fırsatı verir.

Geri bildirimde bulunur, ödüllendirir.

Etkili öğretmen, öğrencilere akademik performansları hakkında sık sık bilgi verir. Bunu genellikle geri bildirim ve pekiştireçle yapar. Hem pekiştireç hem de geri bildirim öğrencinin performansına karşılık verme biçimleridir. Bunlar, öğrenciler bir soruyu cevapladıklarında, bir tartışmaya katıldıklarında, ev ödevini yapdıklarında veya bir projeyi bitirdiklerinde öğretmenin kullandığı becerilerdir.

Geri bildirimin etkili olabilmesi için öğretmen; mümkün olduğu kadar sık kullanmalı, performansın hemen ardından gerçekleştirmeli, genel değil özel geri bildirimde bulunmalı ve geri bildirimde bulunurken öğrencinin niyetini değil yaptığı işin niteliğini esas almalıdır. Pekiştireçteki amaç, genellikle, ödülün değişik türlerine başvurarak, istenen bir davranışın meydana gelme sıklığını güçlendirme ve arttırmadır. Pekiştireç öğrencinin yaptığı işi iyi yaptığını bilmesini sağlar ve motivasyonunu arttırır.

Amerikan Okul Yöneticileri Topluluğu, Etkili Öğretmeni Nasıl Tanımlıyor?

Etkili öğretmenlerin özelliklerini inceleyen topluluk, 2 temel sonuca ulaşmış.

1- Yönetim ve öğretim teknikleri.

2-Kişisel özellikler.

Birinci sonuca yoğunlaşan topluluk etkili öğretmenin iyi yöneticiler olarak şu özelliklere sahip olduğunu buldu (Minor, 2002, 117);

• Problemler yaygınlık kazanmadan çözerler.
• Sistematik ve çeşitli öğretim teknikleri kullanırlar.
• Alanlarında bilgilidir ve öğrencilerin ihtiyaçlarını dikkate alırlar
• Oldukça esnek ve isteklidirler.
• Kendi yeteneklerine güvenirler ve öğrencileri için yüksek başarı beklentisi geliştirirler.
• Demokratiktirler ve öğrencilere sıcak, şefkatli ve ilgili davranırlar.
• Öğrencilerle sadece sınıf içinde değil sınıf dışında da iletişim halindedirler.

Smith (1969; akt: Perrott, 1982, 5)’e göre etkili olabilmek için bir öğretmen;

• Öğrenme ve insan davranışı hakkında kuramsal bilgi sahibi olmalı.
• Öğrenmeyi besleyen tutumlar ve samimi insan ilişkileri sergilemeli.
• Öğretilecek konuya hakim olmalı.
• Öğrencinin öğrenmesini kolaylaştıran öğretim becerilerine sahip olmalı.

Jensen ve Kıley (2000, 84–85)’e göre, etkili öğretmenin sahibi olduğu üç özellik;

• Etkili öğretmen, hem ne öğreteceğini hem de nasıl öğreteceğini çok iyi bilir.
• Etkili öğretmen, çok geniş bir öğretim becerisine ve bunları uygun zamanlarda kullanabilme yeteneğine sahiptir.
• Etkili öğretmenler öğrenmeyi kolaylaştıran bir tutum sergiler. Sıcak ve olumlu bir iklim bu öğretmenlerin sınıflarında hemen göze çarpar.

Öğretmen konuyu ne kadar iyi bilirse o kadar anlaşılır kılma ve öğrencilerin hoşlanmalarını sağlama potansiyeline sahip demektir. Öğretmenin konu bilgisi arttıkça kendine olan güveni de artar ve konuyu öğrencilere öğretebilmek için onlarla daha fazla iletişime geçer.

Konuyu daha fazla bilen öğretmen, daha açık bir dil kullanır. Öğrencinin her türlü sorusuna açıktır. Konu bilgisi fazla olan öğretmen, açıklamalarında belirsizlikten uzak durur. Öğretmen ne kadar az belirsiz ifade kullanırsa öğrenci o kadar başarılı olur. (Cruickshank et al., 1995, 8, 328; Woolfolk, 1993, 475, 478).

Yapılan pek çok etkili öğretmen araştırması yukarıdaki sonuçları doğrulamaktadır. Hemen hemen tüm araştırmalarda ortaya çıkan sonuçlara göre, etkili öğretmen, iyi bir eğitim almıştır ve alanına hakimdir; dersin konusuna, öğrencilerin seviyesine ve mevcut imkanlara göre en uygun yöntem veya yöntemleri kullanır; dersi açık ve anlaşılır bir dille anlatır; öğrencilerin öğreneceğine, kendisinin de öğretebileceğine olan güveni tamdır; öğrencilerle son derece sağlıklı bir iletişim kurar ve öğrenmeyi kolaylaştıracak bazı kişilik özelliklerine sahiptir.

Öğretmeni Tek bir Kalıba Sokmak Doğru Değildir.

Görüldüğü gibi etkili öğretmenin pek çok özelliği vardır. Bu özelliklerin hepsine birden sahip olmak mümkün olmayabilir. Fakat ne kadar çoğuna sahip olunursa o kadar etkili olunacağı da kesindir. Bunların bir kısmı kişisel özelliklerden, bir kısmı sınıf içi davranışlardan oluşur. 20-22 yaşlarına gelmiş, kişiliği büyük ölçüde oturmuş öğretmen adaylarına, eğer sahip değillerse, sabırlılık ve sıcaklık gibi bazı kişilik özelliklerini öğretmek zor olsa da uygun öğretim yöntemleri kullanmak, açık ve anlaşılır bir dille iletişim kurmak, geri bildirimde bulunmak, cezadan çok ödüle başvurmak gibi sınıf içi davranışları öğretmek ve alanlarının gerektirdiği bilgi ve becerileri kazandırmak mümkün.

Kuşkusuz, ilkokuldan üniversiteye kadar eğitimin her aşaması önemlidir. Tüm aşamalarda eğitim faaliyetini yürüten eğiticilerin etkili olmak gibi bir zorunlulukları vardır. Fakat temel bilgi ve becerilerin öğrenildiği, daha karmaşık öğrenmelerin alt yapısının oluştuğu ve her şeyden önce öğrenmeye karşı bir tutumun oluştuğu ilkokul yılları daha bir önem kazanmaktadır. Pek çok araştırmacı bu yıllardaki yaşantının önemine; öğretmenin etkili veya etkisiz olmasının ne kadar ciddi sonuçlar doğurabileceğine dikkat çekmektedir.

Bu yıllarda öğrencinin tek bir öğretmeninin olması ve eğitiminin neredeyse tamamen ona emanet edilmesi durumu daha da hassaslaştırmaktadır. Aile çevresi eğitimlerine yeterince katkı sağlayamadığı için özellikle toplumun alt katmanlarına mensup öğrenciler açısından öğretmenin önemi daha da belirgindir.

Kurumlar etkili sonuçlar alabildikleri ölçüde bir anlam ifade ederler. Etkisizlik bir kurum açısından karşılaşılabilecek en olumsuz özelliklerden birisidir. Dolayısıyla eğitim programları öğretmen adaylarına etkililik araştırmalarında ortaya çıkan özellikler kazandırılmak üzere planlanmalıdır. Bu durum, hem toplumun eğitim kurumlarından hoşnut olması hem de bu kurumların varlığını devam ettirebilmesi açısından gereklidir.